Krzemień czekoladowy

Promocja dziedzictwa historycznego regionu od wielu lat stanowi jeden z priorytetów działalności Stowarzyszenia Odnowy i Rozwoju Gminy Orońsko (SOiRGO), które było inicjatorem popularyzacji krzemienia czekoladowego. Wśród dotychczasowych działań promocyjnych i organizacyjnych zrealizowanych przez Stowarzyszenie Odnowy i Rozwoju Gminy Orońsko można wymienić:

  • podpisanie w roku 2012 porozumienia o współpracy pomiędzy SOiRGO a Instytutem Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie, w szczególności dotyczącego wsparcia badań archeologicznych,
  • udział członków SOiRGO w 2012 roku w badaniach powierzchniowych, dokumentujących występowanie krzemienia czekoladowego na terenie Gminy Orońsko realizowanych przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie ,

     

     

  • organizacja w roku 2013 przez SOiRGO międzynarodowej popularno-naukowej konferencji pn.: „Muzyka Krzemieni”, promującej krzemień czekoladowy oraz odkryte kopalnie szybowe, jako dziedzictwo kulturowe regionu,
  • organizacja w roku 2016 wraz Instytutem Archeologii i Etnologii PAN stoiska promującego odkrycia archeologiczne podczas imprezy plenerowej przygotowanej przez SOiRGO w ramach realizacji projektu „Integracyjne lato folkowe w Orońsku”,
  • organizacja w roku 2017 przez SOiRGO kolejnej popularno-naukowej konferencji pn.: „Orońska Czekolada” (http://oronsko.org/?p=653),
  • zorganizowanie w roku 2017 seminarium popularno-naukowego w ramach V Forum Dyskusyjnego Lokalnych Organizacji pozarządowych pt.: „Kopalnie krzemienia czekoladowego w
  •  krzemienia czekoladowego, odkrytych podczas badań archeologicznych na terenie Gminy Orońsko,
  •  Orońsku w świetle najnowszych badań archeologicznych”, poprowadzone przez p. Katarzynę Kerneder-Gubałę z Instytutu Archeologii i Etnologii Pan w Warszawie (http://oronsko.org/?p=432),
  • przygotowanie w roku 2017 wraz z artystami wizytującymi Orońsko w ramach Otwartego Triennale Młodych (zorganizowanego przez Centrum Rzeźby Polskiej), wystawy zabytków
  • organizacja w roku 2018 prezentacji efektów badań archeologicznych na terenie gminy orońsko podczas VI Forum Dyskusyjnego Lokalnych Organizacji Pozarządowych (http://oronsko.org/?p=741),
  • zainicjowanie w roku 2019 cyklu spotkań z potencjalnymi partnerami, którzy byliby zainteresowani utworzeniem rezerwatu archeologicznego wraz ze ścieżką edukacyjną. W kilku spotkaniach wzięli udział przedstawiciele: Lasów Państwowych, Powiatu Szydłowieckiego, Gminy Orońsko, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Instytutu Archeologii i Etnologii Pan oraz SOiRGO – efektem była deklaracja uczestników o celowości utworzenia ścieżki dydaktycznej wraz z rezerwatem archeologicznym i uczestnicy potwierdzili jednocześnie chęć udziału w takim projekcie (http://oronsko.org/?p=1647),
  • złożenie w roku 2021 do Starosty Powiatu Szydłowieckiego wniosku o wprowadzenie do Strategii Rozwoju Powiatu kopalni krzemienia czekoladowego jako walorów dziedzictwa kulturowego, pozwalających na efektywną promocję powiatu,
  • złożenie w roku 2021 do Marszałka Województwa Mazowieckiego wniosku o wprowadzenie do Strategii Rozwoju Mazowsza kopalni krzemienia czekoladowego na terenie Gminy Orońsko jako walorów dziedzictwa kulturowego, które mogą być wykorzystane do wzmocnienia marki Mazowsza.
  • Orońskie kopalnie krzemienia czekoladowego na mocy decyzji nr 49/2022 Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostały w roku 2022 wpisane do rejestru zabytków archeologicznych województwa mazowieckiego.

Krzemień czekoladowy należy do grupy krzemionkowych skał osadowych, które powstały w okresie jurajskim z osadzających się na dnie morza igieł gąbek. Charakteryzuje się barwą od ciemnobrązowej, niemal czarną po jasnobrązową, miodową, szarawą. Barwie tej krzemień czekoladowy (woskowo-czekoladowy) zawdzięcza swoją nazwę. Jego twardość i dobra łupliwość

 powodowały, że był chętnie wykorzystywany przez społeczności epoki kamienia.

Pionierscy odkrywcy i badacze złóż, tj. archeolog – Stefan Krukowski oraz geolog – Jan Samsonowicz opisali swoje odkrycia jeszcze w latach 20 XX wieku. Pas złóż krzemienia czekoladowego

 rozciąga się na długości ok. 90 km – od Chronowa Kolonii Górnej, poprzez Orońsko, Tomaszów, Wierzbicę, Polany, Iłżę po dolinę Wisły w rejonie Zawichostu. W tych właśnie punktach Stefan Krukowski zlokalizował pozostałości pradziejowych punktów eksploatacji krzemienia. Samym Orońskiem pod kątem archeologii epoki kamienia interesowano się już wcześniej. Na początku XX wieku Marian Wawrzeniecki na Wydmie Orońskiej (przez którą obecnie poprowadzona jest trasa ekspresowa S7) odkrył cenne zabytki krzemienne, którymi w latach 20. XX wieku zainteresował się Stefan Krukowski i sam podjął tu pewne prace poszukiwawcze. W 1935 roku przeprowadził badania wykopaliskowe w Orońsku, które doprowadziły do odkrycia podziemnych szybów górniczych o głębokości do 3,4m. Na podstawie zalegających w nich materiałów zabytkowych obiekty te datowano na schyłkowy paleolit (paleolit – najstarszy okres w dziejach ludzkości, tzw. epoka lodowcowa – okres, w którym funkcjonowały społeczności zbieracko-łowieckie, ich narzędzia wykonane były z krzemienia, kości czy drewna). W kolekcji materiałów zabytkowych zebranych w trakcie jego badań także z powierzchni pól ornych na terenie gminy Orońsko znajdują się także okazy sugerujące, że surowiec ten pozyskiwany był również w okresie mezolitu (czyli okresu po epoce lodowcowej, w tzw. holocenie, w którym nadal jednak funkcjonowały społeczności zbieracko-łowieckie), neolitu (okresu, w którym ziemie polskie zamieszkiwane były przez społeczności wczesno-rolnicze, prowadzące osiadły tryb życia, trudniące się rolnictwem i hodowlą, stosujące naczynia ceramiczne) oraz epoce brązu (w okresie, kiedy do użytku wprowadzono metale).

Kolejne badania na terenie wychodni krzemienia czekoladowego prowadzono pod koniec lat 60-tych i 70-tych. Prof. Romuald Schild z zespołem dokonał weryfikacji wszystkich punktów eksploatacji krzemienia znanych z badań Stefana Krukowskiego, jak i odkrył nowe. Podjęto prace wykopaliskowe na terenie kilku punktów – Polany Kolonie, gdzie odkryto pozostałości szybów górniczych z wczesnego okresu epoki brązu oraz w Tomaszowie. Tam odkryte szyby górnicze datowano na okres wczesnego neolitu. W sąsiedztwie kopalni krzemienia zlokalizowano także pozostałości pracowni przetwórczej i obozowiska z okresu mezolitu (Wydma Wyrzuty). Kolejne prace prowadzono tu w latach 80. i 90. XX wieku. Były one jednak skoncentrowane na powierzchniowej prospekcji terenowej, mającej na celu wykrycie na powierzchni pól ornych pozostałości stanowisk archeologicznych i punktów pozyskiwania krzemienia.

Natomiast badania na terenie gminy Orońsko prowadzone od roku 2016 przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN pod kierownictwem mgr Katarzyny Kerneder-Gubały, w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki pt.: „Wydobywanie i przetwórstwo krzemienia czekoladowego w paleolicie i mezolicie w północno-zachodniej strefie jego złóż w oparciu o wyniki nieinwazyjnych i sondażowych badań archeologicznych i geofizycznych”, potwierdziły występowanie na terenie gminy Orońsko najstarszych szybów wydobywczych krzemienia czekoladowego. Datowane są one na najstarszy okres dziejów człowieka – paleolit – schyłkową część, tj. ponad 12 000 lat temu czyli są starsze niż znane w skali europejskiej Krzemionki Opatowskie. Stanowią tym samym jedne z najstarszych w Europie kopalni krzemienia. Krzemień odgrywał wówczas kluczową rolę. Stanowił podstawowy surowiec do produkcji narzędzi. Jak wynika z najnowszych badań, szyby górnicze wkopane były nie tylko w zalegające gliny zwałowe, ale także zwietrzelinę skał wapiennych. Wydobywanie surowca z tak głębokich pokładów wymagało dobrej organizacji pracy oraz odpowiednich narzędzi krzemiennych, z kości, poroża. Górnicze narzędzia z krzemienia i kości odkryto na dnie nowoodkrytych szybów.

Poza tym, odkryto także płytkie szyby – jamy, rozgrzebiska, które można wiązać z wczesną epoką brązu. Surowiec pozyskiwano wówczas do produkcji dużych narzędzi, takich jak siekiery, sierpy. W sąsiedztwie kopalni zlokalizowane są liczne stanowiska, które można interpretować jako pracownie przetwórcze wstępnie obrabiające surowiec wydobyty z kopalni. Są także stanowiska, na których odkryto zabytkowe materiały wskazujące na odmienną ich funkcję. Mogły stanowić one pozostałości obozowisk łowieckich czy bardziej stałych osad, których narzędzia jednak wykonane były z lokalnego krzemienia. Na terenie Gminy Orońsko jak dotąd zlokalizowano ponad 250 stanowisk archeologicznych z różnych okresów epoki kamienia, co świadczy o ogromnej roli złóż krzemienia czekoladowego dla ówczesnych społeczności. Warto przypomnieć również, że krzemień czekoladowy i wytwory z niego wykonane rozprzestrzeniały się na odległość do 600 km od złóż, zwłaszcza w schyłkowym paleolicie. Część z nich mogła pochodzić z kopalni orońskich.

 

PARTNERZY

01_gmina_oronsko

02_centrum_rzezby

osp_logo

naszszydlowiec-logo

04_powiat_szydlowiec


06_mazowsze

07_kpp_szydlowiec

08_gmina_jastrzab

 

 


SPONSORZY